Αναδημοσίευση: Σαν σήμερα το 1913: “Τα Ιωάννινα είναι πια ελεύθερα, είναι πια Ελληνικά”

Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ (1830-1913)  

Δύο επαναστάσεις έγιναν στην τουρκοκρατούμενη Ήπειρο πριν από την απελευθέρωσή της το 1913.  Η πρώτη, του 1854, χάρισε την ελευθερία για τρεις όμως μόλις μήνες στις περιοχές Σουλίου και Τζουμέρκων. Την είδηση της επανάστασης αυτής δέχθηκαν με ενθουσιασμό σκλαβωμένοι και ελεύθεροι Έλληνες. Στα εθελοντικά σώματα συνέρεαν πλήθη αξιωματικών και στρατιωτών υποβάλλοντας πρώτα την «παραίτησή» τους από τον επίσημο Ελληνικό Στρατό. Οι φιλελεύθερες όμως κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας, οι οποίες ήσαν τότε σύμμαχοι με την Τουρκία, απαίτησαν με τελεσίγραφο από τον Βασιλέα Όθωνα να αποκηρύξει την Επανάσταση. Για το σκοπό τούτο αγγλογαλλικά στρατεύματα κατέλαβαν τον Πειραιά, την Αθήνα, και διάφορα νησιά. 

Η κατάσταση αυτή υποχρέωσε τον Όθωνα να αποσύρει τις δυνάμεις που είχαν σταλεί στην Ήπειρο με αποτέλεσμα η περιοχή  να επανέλθει στον τουρκικό ζυγό.  Η δεύτερη επανάσταση έγινε το 1878 στην περιοχή της Χειμάρρας. Είχε όμως περιορισμένη έκταση και δεν έφερε τελικά κανένα αποτέλεσμα. Οι υπόδουλοι Ηπειρώτες και μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 και παρά τις πιέσεις και τα σκληρά μέτρα των τουρκικών αρχών είχαν ακμαίο ηθικό και υψηλό εθνικό φρόνημα. Αυτό χάρις στη σπουδαία συμβολή του κλήρου και των δασκάλων που προετοίμαζαν ψυχικά τα ελληνόπουλα για την καινούρια ένοπλη εξέγερση. Τον Μάρτιο του 1906 ιδρύθηκε στην  Αθήνα η «Εθνική Ηπειρωτική Εταιρεία» με σκοπό την οργάνωση των Ηπειρωτών για ένοπλη εξέγερση όταν θα παρουσιάζοντο οι κατάλληλες συνθήκες. 

Το έργο και η δράση της Εταιρείας ήταν κατά τα πρότυπα του Μακεδονικού Αγώνα  και με τις τρεις διευθύνσεις που δημιούργησε (Γιάννενα, Πρέβεζα, Αργυρόκαστρο) έδωσε τον Νοέμβριο του 1912, δύναμη 2000 εθελοντών προς βοήθεια του Ελληνικού Στρατού.  Η δράση των εθελοντών αυτών βοήθησε αποφασιστικά στην επιτυχή έκβαση των επιχειρήσεων. 

ΕΝΑΡΞΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (ΟΚΤ. - ΝΟΕ. 1912)  

Στις 2 Οκτωβρίου 1912, τέσσερις μέρες πριν από την έναρξη του ελληνοτουρκικού πολέμου, έφθασε στο στρατηγείο της Άρτας ο διοικητής του Στρατού Ηπείρου στρατηγός Σαπουντζάκης. Οι διαταγές που είχε από το Γενικό Επιτελείο όριζαν ότι ο στρατός της Ηπείρου θα χρησίμευε σαν δυτική πλαγιοφυλακή του κυρίου όγκου του στρατού που θα εκινείτο προς απελευθέρωσιν της Θεσσαλονίκης. Η αποστολή λοιπόν του στρατού της Ηπείρου θα ήταν κυρίως αμυντική, απασχολώντας τον αριθμητικά ανώτερο σε άνδρες και πυροβόλα τουρκικό στρατό. Ο αμυντικός ρόλος του Στρατού μας δεν οφείλετο τόσο στην αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου όσο στην πολύ καλή οχύρωση γύρω από τα Γιάννενα. Και ιδίως στην εξαιρετικά αμυντική θέση του Μπιζανίου όπου η γερμανική στρατιωτική αποστολή είχε πραγματοποιήσει τέτοια οχύρωση που το καθιστούσαν απόρθητο. 

Παρ' όλα αυτά ο στρατός μας μετά από μάχη στο Γρίμποβο προωθήθηκε βορειότερα και κατέλαβε τη Φιλιππιάδα. Στις 20  Οκτωβρίου 1912 μετά από μάχη ο στρατός μας εξανάγκασε την τουρκική φρουρά της Πρέβεζας να παραδοθεί. Η ελεύθερη Πρέβεζα απετέλεσε την κύρια βάση ανεφοδιασμού. Μετά από αυτές τις ευμενείς εξελίξεις τόσο στην Ήπειρο όσο και στη Μακεδονία και μετά από την ενίσχυση του στρατού της Ηπείρου με ένα επιπλέον Σύνταγμα Κρητών το επιτελείο μετέβαλε την αποστολή από αμυντική σε επιθετική. Έτσι λοιπόν ο στρατός μας ανάγκασε τους Τούρκους να εγκαταλείψουν την στρατηγικής σημασίας θέση των Πέντε Πηγαδιών και να υποχωρήσουν προς το χωριό Πεστά. Οι ελληνικές δυνάμεις παρέμεναν σαφώς λιγότερες και έτσι ο στρατός μας περιμένοντας ενισχύσεις αναγκάστηκε να παραμείνει στις θέσεις του για περίπου ένα μήνα υποφέροντας τα πάνδεινα λόγω της κακοκαιρίας. Στις 29 Νοεμβρίου 1912 άρχισε η επίθεση κατά των τουρκικών δυνάμεων που βρίσκονταν στα Πεστά. Οι Έλληνες κατέλαβαν την περιοχή της Αετοράχης βοηθούμενοι και από τις πολεμικές ενέργειες που εγίνοντο συγχρόνως στο Δρίσκο και στο Κοντοβράκι. Μετά από αυτά οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς την οχυρωμένη περιοχή των Ιωαννίνων.   

ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΜΠΙΖΑΝΙΟΥ (ΔΕΚ. 1912 - ΙΑΝ. 1913)  

Ο διοικητής του τουρκικού στρατού στην Ήπειρο Εσάτ Πασάς είχε διαθέσει στο οχυρό του Μπιζανίου εκτός των άλλων δυνάμεων και 966 πυροβολητές που χειρίζονταν 112 τοπομαχικά πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων. Η πρώτη επίθεση κατά του Μπιζανίου διήρκεσε τρεις ημέρες (1-3 Δεκεμβρίου 1912) και δεν έφερε κανένα αξιόλογο αποτέλεσμα. Το Μπιζάνι παρέμενε απόρθητο. Και όχι μόνο αυτό. Οι Τούρκοι ενισχυμένοι και από δύναμη 7000 ανδρών που είχαν έρθει από το Μοναστήρι, και με 18 επιπλέον πυροβόλα πραγματοποιούσαν συνεχείς αντεπιθέσεις. Εξ αιτίας αυτής της καταστάσεως το Γενικό Επιτελείο είχε τη σκέψη να αντικαταστήσει τον Στρατηγό Σπαουντζάκη. Στις 3 Ιανουαρίου και ενώ τα πάντα ήσαν έτοιμα για μια νέα επίθεση ήρθε διαταγή που έλεγε να μην προβεί ο στρατός σε καμία ενέργεια μέχρι να αναλάβει τη διοίκηση ο αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος. Παρ' όλα αυτά στις 7 Ιανουαρίου άρχισε νέα επίθεση λόγω του ότι δυο στρατιώτες αυτομόλησαν και πέρασαν στις τουρκικές γραμμές και υπήρχε φόβος ότι θα μπορούσαν να αποκαλύψουν στρατιωτικά μυστικά, θέσεις του στρατού μας κ.λ.π. 

Η τριήμερη νέα επίθεση πραγματοποιήθηκε κάτω από σφοδρή κακοκαιρία και κόστισε σοβαρές απώλειες στους Έλληνες αλλά και στους Τούρκους. Στις 10 Ιανουαρίου καταφθάνει ο Κωνσταντίνος ο οποίος αναλαμβάνει τη διοίκηση κάτω από την οποία τέθηκε και ο Στρατηγός Σαπουντζάκης. Στις 17 Ιανουαρίου ο Διάδοχος Κωνσταντίνος απηύθυνε μήνυμα στον Εσάτ Πασά να παραδώσει τα Γιάννενα για να αποφευχθεί η άσκοπη αιματοχυσία και με την υπόσχεση ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα μεταφέρονταν μαζί με τον οπλισμό τους σε σημείο που θα ορίζετο από κοινού.
Ο Εσάτ Πασάς αρνήθηκε τις ελληνικές προτάσεις και έτσι ο Κωνσταντίνος συνέχισε την προπαρασκευή και τον σχεδιασμό για την μεγάλη επίθεση.  

Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ (19 - 21 ΦΕΒ. 1913) 

Από τη χαραυγή της 19ης Φεβρουαρίου άρχισε ο σφοδρός βομβαρδισμός του Μπιζανίου που συνεχίστηκε μέχρι τα ξημερώματα της επομένης ημέρας. Ερίφθησαν συνολικά πάνω από 15000 οβίδες και οι Τούρκοι είχαν σημαντικές απώλειες. Το πρωί της 20ης Φεβρουαρίου άρχισαν πυρά τυφεκιοφόρων και πολυβόλων δίνοντας την εντύπωση στους Τούρκους ότι η κυρία προσπάθειά μας εκδηλώνεται προς το οχυρό του Μπιζανίου και έτσι δεν ενίσχυσαν τον δυτικό τους τομέα στον οποίον άρχισε ταυτόχρονα η κύρια προσπάθειά μας.

Ο Κωνσταντίνος και το επιτελείο του με την αποφασιστική βοήθεια του Λοχαγού τότε Ιωάννου Μεταξά στον οποίον οφείλεται ένα μεγάλο μέρος του στρατιωτικού σχεδιασμού έθεσαν σε εφαρμογή ένα δύσκολο αλλά ευφυές στρατηγικό σχέδιο που προέβλεπε την παράκαμψη του Μπιζανίου με αιφνιδιαστική επίθεση στο αριστερό του μετώπου. Στις 6 το πρωί της 20ης Φεβρουαρίου τρεις Ελληνικές φάλαγγες έρχονται ορμητικά σε επαφή με τους Τούρκους και τους αιφνιδιάζουν. Συνοπτικά μέχρι το απόγευμα οι λογχοφόροι στρατιώτες μας είχαν κυριεύσει τα οχυρά της Μανωλιάσας, Τσούκας, Αϊ Σάββα και τα υψώματα του Αγίου Νικολάου, ενώ από τον υψηλότερο αυχένα της Ολύτσικας έβαλλαν τα πυρά δύο ορειβατικών πυροβόλων που την προηγούμενη νύχτα είχαν ανεβάσει γυναίκες των γύρω χωριών της Λάκας Σουλίου. Οι Τούρκοι πανικόβλητοι από τη θυελλώδη ορμητικότητα των στρατιωτών μας υποχωρούν στην πεδιάδα των Ιωαννίνων. Η εμπροσθοφυλακή της δεύτερης φάλαγγας και συγκεκριμένα το 8ο και 9ο Τάγμα Ευζώνων συνεχίζουν την προέλασή τους μέσω του Αγίου Νικολάου προς Ραψίστα (Πεδινή). Παρά την κόπωση δεν σταματούν και συνεχίζουν την καταδίωξη μέσα στην πεδιάδα.

Οι δύο Διοικητές, οι Ταγματάρχες Βελισσαρίου και Ιατρίδης, εκμεταλλευόμενοι την επιτυχία και με δική τους πρωτοβουλία συνεχίζουν την καταδίωξη και πέραν της Ραψίστας. Φτάνουν λοιπόν στις παρυφές των Ιωαννίνων στις 6 το απόγευμα, νύχτα πια. Στην περιοχή του Αγίου Ιωάννου εγκαθιστούν προφυλακές μάχης και αιχμαλωτίζουν 37 Τούρκους αξιωματικούς και 935 στρατιώτες. Συγχρόνως αποκόπτουν τις γραμμές της τηλεγραφικής επικοινωνίας Ιωαννίνων-Μπιζανίου. Με την καταδρομική αυτή ενέργεια των Βελισσαρίου και Ιατρίδη δίδεται η εντύπωσις στο τουρκικό στρατηγείο ότι έχει καταρρεύσει όχι μόνο ολόκληρο το μέτωπο αλλά και αυτό το απόρθητο Μπιζάνι.

Μια ώρα πριν από τα μεσάνυχτα φτάνει ως τις προφυλακές των Ευζώνων μας άμαξα με τον επίσκοπο Δωδώνης και δύο Τούρκους επιτελείς αξιωματικούς φέροντες στον Κωνσταντίνο την πρόταση για την παράδοση της πόλεως και την κατάπαυση του πυρός. Ο Βελισσαρίου συνοδεύει τους κήρυκες μέχρι το ελληνικό στρατηγείο που ήταν εγκατεστημένο σε ένα χάνι το λεγόμενο χάνι του Εμίν Αγά. Όταν στις 4.30 το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου παρουσιάστηκε ο Βελισσαρίου μαζί με την τουρκική αντιπροσωπεία στον Κωνσταντίνο αυτός καταλαβαίνοντας περί τίνος πρόκειται του είπε χαμηλόφωνα: «Θέλεις φίλημα αλλά θέλεις και δέσιμο», αναφερόμενος έτσι στο παράτολμο εγχείρημά του να βγει στην πεδιάδα και να φθάσει χωρίς διαταγή μέχρι τον Άγιο Ιωάννη.

Το πρωί όλα τα τουρκικά τμήματα υψώνουν λευκές σημαίες, καταθέτουν τα όπλα και παραδίδονται στους Έλληνες. Στις 9 το πρωί εισέρχεται στην πόλη το πρώτο Ελληνικό τμήμα και αναλαμβάνει τα καθήκοντα της τηρήσεως της τάξεως. Οι Γιαννιώτες γελώντας και κλαίγοντας από χαρά υποδέχονται τους ελευθερωτές λέοντας: «Χριστός Ανέστη, αδέλφια». Χάρις στο παράτολμο κατόρθωμα των δύο ευζωνικών Ταγμάτων σώθηκε πολύτιμο Ελληνικό αίμα που θα χυνόταν στη γενική επίθεση της 21ης Φεβρουαρίου. Και όχι μόνο αυτό. Αλλά κατορθώθηκε επίσης να αιχμαλωτισθούν χίλιοι Τούρκοι αξιωματικοί και 30000 Τούρκοι στρατιώτες μαζί με τον οπλισμό τους. Το πρωί της 22ας Φεβρουαρίου ο Διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχεται έφιππος, θριαμβευτής και νικητής στα Γιάννενα. Ένα όνειρο αιώνων έχει συντελεσθεί. Τα Ιωάννινα είναι πια ελεύθερα, είναι πια Ελληνικά.  

ΗΜΕΡΗΣΙΑ  ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΠΙ ΤΗ ΚΑΤΑΛΗΨΕΙ ΤΗΣ  ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΗΣ 

Ιωάννινα 23 Φεβρουαρίου 1913  

ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ, ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ.  

Η άλωσις του φρουρίου των Ιωαννίνων προσέθεσε μίαν ακόμη περίλαμπρον νίκη εις τα ένδοξα κατορθώματά σας. Αφού διεσχίσατε την Μακεδονίαν ολόκληρον και συντρίψατε δυο εχθρικάς στρατιάς αλώσατε εις επισφράγισιν των κατορθωμάτων τούτων και φρούριον όπερ εθεωρείτο απόρθητον. 

Αι μεγάλαι στερήσεις και αι κακουχίαι τας οποίας μετά τοσαύτης καρτερίας υπέστητε, αμιλλώνται προς την ανδρείαν σας. Εις τα Μακεδονικά Τρόπαια προσεθέσατε νέα τοιαύτα. Πλέον των 100 πυροβόλων και μία ακόμη εχθρική στρατιά με τους Στρατηγούς της, τα Επιτελεία της και τας Σημαίας της, ευρίσκονται αιχμάλωτοι υπό την κυριαρχίαν σας.  

Αι Σημαίαι σας εκαλύφθησαν με νέαν δόξαν. Ολόκληρον το Έθνος θαυμάζει το νέον κατόρθωμά σας. Εγώ δε, υπερήφανος διότι ηγούμαι τοιούτου Στρατού, σας εκφράζω την πλήρη ευαρέσκειάν μου. 

Χρήστος Παππάς