Πλάτωνας: Η αλληγορία του Σπηλαίου και η σύγχρονη πραγματικότητα

Στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας του Πλάτωνα, ο Σωκράτης προσπαθώντας να εξηγήσει στον Γλαύκωνα την Θεωρία των Ιδεών αλλά και την σπουδαιότητα της παιδείας χρησιμοποιεί την αλληγορία του σπηλαίου. Προτρέπει τον Γλαύκωνα να φανταστεί πως μέσα σε μια σπηλιά υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι οι οποίοι βρίσκονται εκεί από την παιδική τους ηλικία, αλυσοδεμένοι με τέτοιον τρόπο ώστε να βλέπουν μόνο μπροστά τους και να μην μπορούν να στρέψουν το κεφάλι τους προς καμία άλλη κατεύθυνση. Τον προτρέπει επίσης να φανταστεί ότι μέσα στην σπηλιά υπάρχει μια μεγάλη φωτιά, η οποία καίει διαρκώς, και ένα δρομάκι στο οποίο περπατούν άνθρωποι μεταφέροντας διάφορα αντικείμενα μιλώντας μεταξύ τους. Η φωτιά που καίει πίσω από τους δεσμώτες δημιουργεί στον τοίχο που βρίσκεται μπροστά τους τις σκιές των ανθρώπων που κινούνται στο δρομάκι καθώς και των αντικειμένων που μεταφέρουν. Οι δεσμώτες μην έχοντας δει ποτέ στην ζωή τους κάτι άλλο πέρα από αυτές τις σκιές θεωρούν πως αυτές είναι ο αληθινός κόσμος που τους περιβάλει. Κάποια στιγμή κάποιος από τους δεσμώτες αυτούς κατορθώνει να σπάσει τις αλυσίδες και σιγά σιγά ξεκινά την πορεία του προς την έξοδο του σπηλαίου. Ο δρόμος είναι ανηφορικός και δύσκολος ωστόσο ο άνθρωπος αυτός εντυπωσιάζεται από όλα όσα βλέπει με αποτέλεσμα να συνεχίσει την πορεία του. Όταν τελικά καταφέρνει να βγει έξω από το σπήλαιο αρχικά το άπλετο φως του ήλιου τον τυφλώνει και τον κάνει να υποφέρει αλλά σιγά σιγά αρχίζει να συνηθίζει και αντιλαμβάνεται πως όλα όσα έβλεπε στην ζωή του μέχρι τώρα αποτελούσαν μια ψευδαίσθηση. Μέσα από δυσκολίες και προσωπικό μόχθο καταφέρνει να κατακτήσει ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά, την Αλήθεια. Μετά την κατάκτηση της αλήθειας ο πρώην πλέον δεσμώτης και νυν φιλόσοφος έχει ηθική υποχρέωση να επιστρέψει πίσω στο σπήλαιο για να φανερώσει στους άλλους δεσμώτες την αλήθεια, να αναλάβει την εκπαίδευση τους και να τους οδηγήσει στον αληθινό φως. Παρόλα αυτά αντιμετωπίζει τον υπαρκτό κίνδυνο όχι μόνο να τον χλευάσουν αλλά ακόμα και να τον οδηγήσουν στον θάνατο θεωρώντας τα λεγόμενα του ψευδή και απόρροια της τρέλας.

Η αλληγορία αυτή αν και γράφτηκε χιλιάδες χρόνια πριν περιγράφει με ακρίβεια την σύγχρονη πραγματικότητα. Οι άνθρωποι παρά τον εκσυγχρονισμό των μέσων και ενώ έχουν λύσει τα προβλήματα της διαβίωσης τους βρίσκονται πιο μακριά από ποτέ από την Αλήθεια και τον κόσμο των Ιδεών. Εγκλωβισμένοι στις αισθήσεις τους αδυνατούν να αντιληφθούν οτιδήποτε υπάρχει πέρα από τον υλικό κόσμο και κάνουν αυτοσκοπό την ικανοποίηση των αναγκών που αυτός επιβάλλει. Οι αλυσίδες που κρατούν τον σύγχρονο άνθρωπο δέσμιο και ανίκανο να αναζητήσει την αλήθεια είναι πολλές, όπως ο συστηματικός βομβαρδισμός ελεγχόμενων και παραπλανητικών πληροφοριών και η καθημερινή πλύση εγκεφάλου που υφίσταται. Ωστόσο, ο σημαντικότερος παράγοντας που λειτουργεί κατασταλτικά στην αναζήτηση του Ιδεατού και της πνευματικής ανύψωσης είναι η απροθυμία του ίδιου του ανθρώπου να αμφισβητήσει όλα όσα του δίνονται ως δεδομένα και να αναζητήσει την αλήθεια. Ο λόγος της απροθυμίας αυτής δεν είναι άλλος από τον φόβο. Ο φόβος για την αντιμετώπιση που θα έχει το άτομο αυτό από τους ομοίους του σε περίπτωση που αμφισβητήσει τα δεδομένα που του έχουν δοθεί, ο φόβος της απόρριψης από την κοινωνία, ο φόβος για την άγνωστη αλήθεια με την οποία θα έρθει αντιμέτωπος και κυρίως ο φόβος της απώλειας της ευνοϊκής θέσης που μπορεί να του παρέχει η άγνοια του.

Παρόλα αυτά ακόμα και τώρα, μέσα σε μια κοινωνία όπου η σήψη της είναι ορατή, υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν κατορθώσει να απελευθερωθούν από τα δεσμά των αισθήσεων τους και να δουν με τα μάτια του μυαλού και της ψυχής τους. Οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι άλλοι από τους εθνικιστές οι οποίοι παρά τις δελεαστικές προκλήσεις της εποχής παραμένουν σταθεροί στις αξίες τους αναζητώντας συνεχώς την δική τους Αλήθεια και επιδιώκοντας, μέσα από μια άρτια εκπαίδευση, την πνευματική καλλιέργεια. Ο δρόμος που έχουμε διαλέξει να ακολουθήσουμε είναι ανηφορικός και δύσβατος. Όπως οι απελευθερωμένοι στην αλληγορία του Πλάτωνα, έτσι κι εμείς συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με την κακία του κόσμου ο οποίος μην έχοντας λάβει μια σωστή εκπαίδευση, δεν δύναται να κατανοήσει την ουσία των πραγμάτων και αρκείται στην επιφάνεια. Είναι υποχρέωση μας ωστόσο να συνεχίσουμε την πορεία μας και να ακολουθήσουμε μέχρι τέλους το μονοπάτι που διαλέξαμε, δίνοντας το παράδειγμα και σε άλλους να αποτινάξουν τα δεσμά που τους κρατούν στο σκοτάδι.