Οι S-400 Αχίλλειος πτέρνα στις συμμαχικές σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ

Είναι προφανές σε αυτούς που ασχολούνται με τις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις ότι η απόφαση της Άγκυρας να αγοράσει τα υπερσύγχρονα ρωσικά αντιβαλλιστικά-αντιαεροπορικά συστήματα S-400 έχει προκαλέσει σοβαρότατες αντιδράσεις στην Ουάσιγκτον. Εκ των προτέρων αναφέρουμε ότι στο παρόν κείμενο δεν θα αναφερθούμε σε τεχνικές λεπτομέρειες του εν λόγω συστήματος, κάτι που έχουμε κάνει διεξοδικά σε παλαιότερες αναρτήσεις της ιστοσελίδας μας, αλλά με τις επιπτώσεις που θα έχει η εγκατάσταση αυτών των συστημάτων στο έδαφος της Τουρκίας στις σχέσεις Άγκυρας-Ουάσιγκτον.

Οι ΗΠΑ λόγω αυτής της απόφασης της Άγκυρας έχουν «παγώσει» τουλάχιστον έως τον Νοέμβριο 2019 την παράδοση αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία, «εμπάργκο» το οποίο έχει επιβάλλει το αμερικανικό Κογκρέσο και έχει την απόλυτη στήριξη του Λευκού Οίκου. Συγκεκριμένα, το Κογκρέσο κάλεσε τους υπουργούς Εξωτερικών Μάικ Πομπέο και Άμυνας Πάτρικ Σάναχαν να υποβάλουν έκθεση έως την 1η Νοεμβρίου 2019 που θα συμπεριλάβει και λεπτομερή περιγραφή των σχεδίων για την ενδεχόμενη επιβολή κυρώσεων προς την Άγκυρα από την προμήθεια των S-400. Στην Τουρκία έχουν ήδη παραδοθεί δύο αεροσκάφη F-35 με προοπτική παράδοσης άλλων 2 έως τα τέλη Μαρτίου. Μέχρι νεωτέρας πάντως παραμένουν επί αμερικανικού εδάφους.

Σε όσους γνωρίζουν τα «μυστικά» της αμερικανικής διοίκησης, είναι ευδιάκριτο ότι η παράδοση των S-400 στην Τουρκία το φθινόπωρο του 2019 θα μπορούσε να οδηγήσει σε κυρώσεις στο πλαίσιο του νόμου «Countering America’s Adversaries Trough Sanctions Act» (CAATSA). Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει την Άγκυρα ότι η επιβολή κυρώσεων θα έχει αρνητικές συνέπειες στην αμυντική συνεργασία των δύο χωρών σε πληθώρα έργων, κυρίως στις τουρκικές αεροναυπηγικές βιομηχανίες.

Η εμμονή της Τουρκίας για την αγορά των S-400 συμβολίζει δυο πράγματα. Πρώτον, η Τουρκία σταδιακά απομακρύνεται από την γεωπολιτική επιρροή της αυτοαποκαλούμενης Δύσης και επανακαθορίζει τις γεωστρατηγικές της επιλογές. Δεύτερον, Άγκυρα και Ουάσιγκτον δεν έχουν πλέον αλληλεπικαλυπτόμενα συμφέροντα ή κοινή αντίληψη για τα περιφερειακά ζητήματα, κυρίως αυτά της Μέσης Ανατολής (βλ. Συρία). Οι δυο πλευρές είναι πλέον αντίπαλοι στο θέμα της Συρίας, η Άγκυρα εδώ και πολλούς μήνες προσεγγίζει την Ρωσία την οποία δεν βλέπει, σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον, ως απειλή αλλά ως εταίρο. Κατά συνέπεια υφίστανται μεταξύ των αντικρουόμενοι στόχοι εξωτερικής πολιτικής, οι S-400 είναι η αχίλλειος πτέρνα αυτής της πραγματικότητας.

Προφανώς και τα stealth μαχητικά F-35 της Lockheed Martin δεν είναι τόσο σημαντικά για την Άγκυρα, σε σχέση με τις σχέσεις που δημιουργεί με την Μόσχα και των πλεονεκτημάτων αυτών σε περιφερειακό επίπεδο. Δηλαδή η τουρκική επιλογή για τους S-400 είναι ένα σαφές μήνυμα προς την Δύση (και τα παπαγαλάκια της;) ότι η Άγκυρα δεν είναι διατεθειμένη να δώσει προτεραιότητα στην σχέση της με το ΝΑΤΟ και την Ουάσιγκτον, κάτι που αποτελεί μια πραγματικότητα και έχει άμεση σχέση με τον πρώτο συμβολισμό που προαναφέραμε.  

Η αγορά των S-400 δεν έγινε από σπασμωδικές πολιτικές κινήσεις της Άγκυρας, προέρχεται από την πολιτική απόφαση που ελήφθη από δυο προέδρους, τον Πούτιν και τον Ερντογάν. Αυτή την προμήθεια των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων μπορεί να την ακολουθήσει και η απόφαση για την αγορά από την Ρωσία των stealth μαχητικών Su-57, καθώς το εμπάργκο για τα 5ης γενιάς F-35 θα ανάγκαζε την Τουρκία να συνεχίσει να βασίζεται στα F-16 για μεγαλύτερο διάστημα απ’ ότι είχε προγραμματιστεί.

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι η δυναμική των σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ έχει αλλάξει. Στο παρελθόν η Ουάσιγκτον μπορούσε να υπολογίζει στις τουρκικές ελίτ στον στρατό και στο πολιτικό σύστημα, για να σταθμίζει και να μεταβάλλει κατά το δοκούν την χάραξη της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Τον 21ο αιώνα η Τουρκία με τον Ερντογάν κατέστησε σαφές ότι θα επιδιώξει τα δικά της συμφέροντα, ανεξάρτητα από την βούληση των νατοϊκών της συμμάχων, και θα συνεργαστεί με εκείνες τις χώρες που θα της επιτρέψουν την υλοποίηση στενά καθορισμένων τουρκικών συμφερόντων.

Η αγορά των S-400 από την Τουρκία είναι ένας μικρόκοσμος ευρύτερων αλλαγών που προβάλλουν όλο και περισσότερο την θέληση της Τουρκίας να αποχωρήσει από το «δυτικό ημισφαίριο» και την πρόθεση της να συγκρουσθεί γεωπολιτικά προς κατοχύρωση των συμφερόντων της.

Γ. Λιναρδής